“Wij monitoren de klimaatveranderingen in real time”, legt Buontempo de taak van C3S uit. “Dagelijks vergaren wij honderd miljoen observaties, onder andere afkomstig van weerstations.” C3S staat onder het beheer van het Europees Centrum voor Weersverwachtingen op Middellange Termijn.
“Op heden blijft onze voornaamste bron de satellieten. Satellietgegevens stellen ons in staat om variabelen zoals wind of vochtigheid nauwgezet te volgen. Vanaf januari 1940 tot drie dagen geleden kunnen we uur per uur de veranderingen in het klimaat van onze planeet weergeven.”
Die observaties bundelt C3S in maand-, seizoens en jaarrapporten. Helaas bieden die niet altijd de meest opbeurende lectuur. Zo stond er in het maandrapport voor oktober dat we dit jaar al de anderhalve graad opwarming zullen behalen. In het afgelopen zomerrapport stond dat de gemiddelde maximumtemperaturen in Europa nog nooit zo hoog waren.
Ongeacht die onthutsende vaststellingen mogen we er ons volgens Buontempo ook niet op blind staren. “Vaak zijn onze rapporten veel rijker en genuanceerder. Neem nu het zomerrapport. Er heerste een enorm verschil tussen Zuidoost-Europa en West-Europa. Terwijl Griekenland en de Balkan kreunden onder de droogte en warmte was het in België kletsnat. Het vastleggen van die regionale verschillen is belangrijker dan ooit tevoren.”
Waarom is dat nu noodzakelijker?
“Te vaak leven we nog in de illusie dat klimaatverandering ons pas in de toekomst zal raken. Maar kijk eens rondom jou. Het huidige klimaat lijkt nog amper op dat van mijn jeugd. We hebben dus nu al klimaatadaptatie nodig. Onze samenleving is nog niet eens voorbereid op het klimaat dat we momenteel reeds beleven.”
“Klimaatadaptatie moet als uitgangspunt altijd data over het heden nemen. Dat is de beste leidraad om efficiënte actieplannen op te stellen. Onze continue monitoring laat toe om de hartslag van de planeet te meten. Zo krijgen we een duidelijk beeld van hoe ver we al zijn verwijderd van waar we ooit waren.”
In welk opzicht zijn onze Europese samenlevingen nog niet aangepast aan het huidige klimaat?
“In veel opzichten. In ons rapport over de toestand van het Europese klimaat uit april staat dat het aantal hittedoden in Europa de afgelopen twintig jaar met 30% is toegenomen. Voor mij vormt dat het eclatante bewijs dat we onvoldoende zijn voorbereid. Natuurlijk gebeurt er ook veel op het terrein. Maar de toename in hittedoden laat zien dat dit toch ontoereikend blijft.”
“Ook de extreme regenval van de voorbije maanden vormt een teken aan de wand. Je had niet alleen de recente overstromingen in Spanje, maar eerder ook in Tsjechië en Polen. Die zijn allemaal deels het gevolg van klimaatverandering.”
“In de toekomst zal die extreme neerslag nog intenser worden. Dat dit steeds tot catastrofes en rampgebieden leidt, toont aan dat onze Europese samenlevingen op het einde van de rit het risico niet goed genoeg hebben ingeschat.”
Brengen beleidsmakers die risico’s voldoende in rekening?
“Ik zal nooit pretenderen dat ik beter weet wat er moet gebeuren dan zij. Als wetenschapper is het ook niet mijn rol om beleid te voeren, maar om accurate en betrouwbare data aan te leveren.”
"Te vaak leven we nog in de illusie dat klimaatverandering ons pas in de toekomst zal raken. Maar kijk eens rondom jou’
“Die data tonen wel dat de klimaatrisico’s drastisch zijn gewijzigd. Het probleem is dat het beleid zich blijft baseren op het klimaat van dertig jaar geleden. Op die manier zullen de onaangename verrassingen niet lang op zich laten wachten.”
Om de aanpassingen aan het nieuwe klimaat te vergemakkelijken biedt het C3S zijn data gratis ter beschikking. Daartoe ontwikkelde het ook een interactieve klimaatatlas. Dat is een portaal waar je zelf relatief makkelijk de klimaatgegevens per regio, variabele of periode kunt filteren in overzichtelijke grafieken.
Volgens Buontempo is het profiel van hun gebruikers erg divers. “Momenteel tellen we 360.000 geregistreerde gebruikers. Die bevinden zich over de hele wereld. Onder de gebruikers van sommige diensten situeert ongeveer een kwart zich in de privésector. Gaande van Google en Amazon tot verzekerings- en energiemaatschappijen.”
Hoe gaan die bedrijven ermee aan de slag?
“In de privésector zien we dat vooral energiebedrijven er het actiefst mee omgaan. Zeker nu de omschakeling naar hernieuwbare energie hen afhankelijker maakt van weerfenomenen zoals zonne-uren en windsnelheid. Zo had je twee jaar geleden een lange winddroogte in Noordwest-Europa. Voor bedrijven die investeren in windmolens is het dus enorm nuttig om goed te weten in welke mate ze aan zulke risico’s zullen worden blootgesteld.”
“Maar evengoed zijn onze data van belang voor de ski- en snowboardindustrie. In ons rapport uit april staat dat de gletsjers in de Alpen door de stijgende temperaturen op één jaar tijd een tiende van hun volume hebben verloren. Dat is enorm. Vooral de skistations op lagere hoogte zijn in gevaar, aangezien er te weinig sneeuw zal vallen. Die industrie zal moeilijke keuzes moeten maken en dan kan je maar best zo goed mogelijk geïnformeerd zijn.”
Beschikken jullie zelf over alle relevante data of blijven er manco’s?
“Dat is hetzelfde als aan een timmerman vragen of we allemaal genoeg hout gebruiken. Natuurlijk verlang ik als klimaatwetenschapper altijd naar accuratere observaties. Onze kennis over het klimaatsysteem is nog onvolledig. We worden regelmatig verrast.”
“Zelfs ondanks de gigantische bijdrage van de satellietbeelden blijven er zwarte gaten in onze kennis bestaan. Permafrost kun je nog niet volledig observeren met satellieten. Hetzelfde met rivierstromen of grondwater. De lijst is lang.”
“Maar we mogen ons niet verbergen achter het feit dat we niet alles begrijpen. We weten al zo ontzettend veel. Als we van meet af aan onze kennis hadden omgezet in actie, dan zouden we zowel kosten als mensenlevens hebben gespaard. Het gaat dus niet zozeer om meer of betere info te vergaren, dan wel te handelen naar wat we eigenlijk allemaal al weten.”
Dus bij de implementatie van de data in het beleid knelt het schoentje?
“Laat mij een voorbeeld geven. In 2003 had je in Frankrijk en Italië een hittegolf die veel extra overlijdens veroorzaakte. Toen al zeiden wetenschappers dat die toen zo uitzonderlijke ramp binnen twintig jaar wel eens een normaal zomerfenomeen zou kunnen worden. Als maatschappij hebben we er te weinig oor voor gehad.”
“Al te vaak verkwanselen we het strategische voordeel dat data ons verschaffen. In China heb je een gezegde als antwoord op de vraag op welk moment je het best een boom kunt planten. Het antwoord luidt gisteren. Maar het tweede beste moment is morgen. Want het feit dat we tot dusver vergissingen hebben begaan, betekent niet dat we hiermee moeten voortdoen. We kunnen nog altijd veel voordeel putten uit onze kennis.”
Bemerk je een kentering?
“Niet per se. Maar ik blijf hoopvol. In Europa zie je dat de geesten stilaan gerijpt zijn. Zo verscheen afgelopen lente het eerste Europese beoordelingsrapport van klimaatrisico’s. Dat is een mijlpaal. Voor het eerst stellen Europese beleidsmakers zich de vraag hoe bijvoorbeeld extreme droogte onze watervoorraad, onze voedselproductie en onze gezondheid zal beïnvloeden.”
Zelfs na de herverkiezing van Donald Trump blijft uw hoop intact?
“Ik geloof nog steeds dat mensen de capaciteit bezitten om te reageren op de grootste uitdagingen. De keerzijde is dat wij als mensen van nature niet geneigd zijn om te luisteren naar experten. We baseren onze beslissingen niet op wat een of andere vent ons komt vertellen. Maar we reageren relatief goed wanneer we het gevaar in onze nek voelen hijgen.”
“Ik weet niet of we als maatschappij al op dat punt zijn aanbeland, maar ik vrees dat het eraan zit te komen. En dan zullen we collectief sterker reageren dan we vooralsnog hebben voorzien. Het enige wat ik hoop is dat het tegen dan nog niet te laat is om onze boom te planten.”
Thibault Coigniez (1999) studeerde filosofie en literatuurwetenschappen aan KU Leuven. Momenteel is hij freelance schrijver en redacteur bij De Reactor, platform voor literatuurkritiek.